روماتیسم یک اختلال مزمن التهابی است که بیشتر از یک مفصل را درگیر می‌کند. در برخی از افراد می‌تواند به بازه‌ی وسیعی از اندام‌ها آسیب بزند مانند پوست، چشم‌ها، ریه، قلب و عروق خونی. یک اختلال اوتوایمیون (خود ایمن) محسوب می‌شود. به‌صورتی که سیستم ایمنی بدن فرد به‌اشتباه به بافت‌های بدن خودش حمله می‌کند.
برخلاف آرتروز که باعث پارگی یا تخریب مفصل می‌شود، روماتیسم بخش داخلی کپسول مفصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یک ورم دردناک ایجاد می‌کند که بالاخره باعث فرسودگی استخوان‌ها و بدشکلی مفصل می‌شود.
التهابی که متأثر از روماتیسم باشد همچنین می‌تواند علت تخریب در سایر بافت‌های بدن شود. بااینکه انواع جدید درمان‌های دارویی به‌طور عجیبی گزینه‌های درمانی را بهبود بخشیده است، بازهم روماتیسم در مراحل پیشرفته می‌تواند ناتوانی‌های بسیاری را به دنبال داشته باشد.

روماتیسم مفصلی

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی نوعی بیماری مزمن و سیستمیک است که اغلب در زنان و در سنین 30 تا 50 سال رخ می دهد.

در این بیماری خود ایمنی سیستم ایمنی به سلول های بدن بخصوص سلول های سینوویوم مفاصل بدن حمله می کند و عوارض بیماری را ایجاد می کند.

سینوویوم لایه ای از جنس سلول است که سطح درونی کپسول مفصلی را پوشانده و وظیفه ترشح مایع مفصلی را بر عهده دارند.

این بیماری اغلب مفاصل را بصورت قرینه درگیر می کند که می تواند مشکلات زیادی برای بیمار به همراه داشته باشد.

علت اصلی این بیماری تاکنون ناشناخته مانده اگرچه محققان اختلالات و ضعف سیستم ایمنی را در بروز آن دخیل می دانند.

از آنجایی که علائم این بیماری با بیماری های دیگری نیز مشابه است برای تشخیص دقیق و افتراق آن از سایر مشکلات پزشک از روش های عکسبرداری و تست های آزمایشگاهی دقیق برای تشخیص بیماری استفاده می کند.

روماتیسم مفصلی اغلب مفاصل کوچک بدن را درگیر کرده و سبب درد ، التهاب و تورم مفاصل می شود.

این بیماری مزمن در طولانی مدت می تواند سبب تخریب مفاصل و عوارض بیشتری برای بیمار شود.

به همین دلیل بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی بیش از سایر افراد در معرض خطر بروز بیماری هایی مانند پوکی استخوان، بیماری های گوارشی و بیماریهای قلبی–عروقی هستند.

علائم روماتیسم مفصلی چیست

روماتیسم مفصلی مجموعه ای از علائم است. مهمترین علامت روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید درد و خشکی صبحگاهی مفاصل بدن بخصوص دست همراه با احساس ضعف و خستگی است که بصورت تدریج در عرض چند هفته تا چند ماه ایجاد شده و شدت میابند.

علائم روماتیسم مفصلی به سه دسته تقسیم میشوند. علائم عمومی، علائم مفصلی و علائم غیر مفصلی

 

علائم عمومی

 شروع روماتیسم مفصلی با علائم عمومی مانند ضعف، کاهش اشتها، درد مبهم عضلات و احساس خستگی است. بیمار ممکن است ماهها قبل از اینکه دچار درد و تورم مفصل شود این علائم را داشته باشد.

علائم مفصلی

• درد مفصل که با حرکت آن یا فشار بر آن بیشتر میشود

• تورم مفصل

• در مواردی که مفاصل اندام تحتانی درگیر میشوند بیمار در حین راه رفتن دچار لنگش میشود

• احساس خشکی مفصل که در صبح بیشتر است و بعد از گذشت چند ساعت بهتر میشود

• قرینه بودن مفاصل درگیر

علائم غیر مفصلی

• درگیر شدن بافت ریه و پرده های اطراف آن که میتواند موجب تنگی نفس شود

• درگیر شدن عروق خونی در هر جایی از بدن که بیشتر در عروق پوست و دستگاه عصبی است ولی میتواند در عروق خونی روده، طحال، لوزالمعده، ریه، کبد، گره های لنفاوی و کبد هم باشد. درگیری عروق در هر کدام از این اعضاء میتواند علائم مخصوص به آن عضو را ایجاد کند.

• درگیر شدن و آسیب چشم در یک درصد از بیماران ایجاد میشود. سفیدی چشم ملتهب و قرمز شده و چشم خشک میشود.

• التهاب در اطراف تاندون ها

• کم خونی

• تب

علائم رماتیسم مفصلی در دست چیست

علائم روماتیسم مفصلی بیش از هر مفصل دیگر در مچ دست و مفاصل متاکارپوفالانژیال یا MP دیده میشوند. مفاصل متاکارپوفالانژیال در محل اتصال انگشتان به کف دست قرار گرفته اند.

در روماتیسم مفصلی مفاصل گرفتار دچار درد، تورم و خشکی میشوند. خشکی مفصل در صبح ها بیشتر بوده و بعد از چند ساعت کمتر میشود. درگیری مفصلی معمولا دوطرفه و قرینه است یعنی در هر دو دست وجود دارد.

تورم انگشتان دست از علائم ابتدایی ابتلا به روماتیسم مفصلی است و موجب میشود انگشت از وسط متورم و پهن تر شود و به اصطلاح شکل دوک نخ ریسی به خود بگیرد

دیگر علائم این بیماری در دست

• برجستگی های گرد در زیر پوست انگشت یا آرنج

• برجستگی های نرم در پشت دست که با حرکت انگشتان دست حرکت میکنند.

• خم شدن بند آخر انگشت که به آن انگشت چکشی یا مالت فینگر Mallet finger میگویند

انحراف انگشتان دست به سمت استخوان اولنا . این انحراف در مفصل متاکارپوفالانژیال ایجاد میشود و به علت کشیده شدن و شل شدن رباط های جانبی (لیگامان های کلترال) در یک طرف مفصل و یا به علت جابجا شدن تاندون ها یا عدم بالانس عضلات کف دست استخم شدن مفصل انتهایی انگشت و باز شدن مفصل میانی که به آن تغییر شکل گردن قو یا دفرمیتی سوان نک Swan neck deformity میگویند.خم شدن مفصل میانی انگشت و باز شدن مفصل متاکارپوفالانژیال که به آن تغییر شکل سوراخ دکمه یا دفرمیتی باتن هول یا بتونیر Boutonniere deformity or button hole deformity میگویند.

• ناپایدار شدن مفاصل دست

• ناتوانی و ضعف در گرفتن اشیاء با دست

• ناتوانی ناگهانی در راست کردن یا خم کردن انگشت دست به علت پاره شدن تاندون آن انگشت

• برجسته شدن استخوان ها در مچ دست

• صدای جیرجیر در موقع حرکت مفصل به علت حرکت تاندون های ملتهب
• بیحسی و احساس گزگز در دست به علت بروز سندروم تونل کارپ

 علت رماتیسم مفصلی چیست

بیماری روماتیسم مفصلی جزو دسته ای از بیماری های انسان است که به آنها بیماری های خود ایمنی یا اتو ایمیون Autoimmune disease میگویند.

بدن انسان سیستم دفاعی خاصی دارد که با استفاده از آن در برابر تهاجم میکروب ها از خود دفاع میکند. یکی از روش های سیستم دفاعی بدن، تولید مواد خاصی به نام آنتی بادی Antibody یا پادتن است.

این مواد که از جنس پروتئین هستند به میکروب ها میچسبند و موجب تخریب آنها میشوند. گاهی اوقات سیستم دفاعی بدن به دلایلی که هنوز بر ما ناشناخته است بعضی از سلول های بدن خود انسان را غریبه و مهاجم تشخیص داده و بر علیه آنها آنتی بادی یا پادتن تولید میکند.

این آنتی بادی ها به سلول ها حمله کرده و موجب آسیب آنها میشوند. مکانیسم ذکر شده علت اصلی بروز بیماری های خود ایمنی است.

در روماتیسم مفصلی هم سیستم ایمنی به سلول های بدن بخصوص سلول های سینوویوم Synovium cells بعضی از مفاصل حمله کرده و موجب تغییراتی در آنها میشوند.

سینوویوم لایه ای از سلول ها است که سطح درونی کپسول مفصلی را فرش میکنند و موجب ترشح مایع مفصلی ( مایع سینوویوم) میشوند.

تاثیر آنتی بادی ها بر سلول های سینوویوم موجب میشود سلول های این لایه افزایش پیدا کرده و در نتیجه لایه سینوویال ضخیم، متورم و همچنین ملتهب شود.

 

شدت علائم و نشانه‌های روماتیسم مفصلی متغیر است و دوره‌های پیدا و نهان دارد. دوره‌های فعال بیماری اصطلاحاً دوره‌ی شعله‌ور شدن (Flare) نامیده می‌شود که با دوره‌های خاموشی از شدت آن کاسته می‌شود (زمانی که علائم التهاب و درد محو شود). باگذشت زمان روماتیسم مفصلی بدشکلی و دفورمه شدن آن می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم

زمانی که احساس ناراحتی و ورم در مفاصل خوددارید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص روماتیسم مفصلی چگونه است

تقریبا تمامی علائم بالینی و نشانه های آزمایشگاهی روماتیسم مفصلی میتواند به علت بیماری های دیگر هم ایجاد شود. این بدان معنا است که هیچ علامت بالینی یا تست آزمایشگاهی اختصاصی وجود ندارد که با انجام آن بتوان تشخیص قطعی این بیماری را مطرح کرد ولی پزشک میتواند با مشاهده چند تا از علائم زیر تشخیص روماتیسم مفصلی را مطرح کند

 

مهمترین اهداف پزشک در درمان این بیماری عبارتند

• کم کردن فعالیت بیماری و بدنبال آن کاهش تخریب مفاصل

•  کاهش درد و محدودیت مفصل

•  کاهش ناتوانی هایی که به علت درد، آسیب مفصل یا تغییر شکل اندام ایجاد میشود

•  درمان عوارض و مشکلات همراه بیماری

دارو درمانی

دارو های بسیار زیادی برای کاهش درد، تورم و التهاب مفاصل و خوشبختانه جلوگیری و یا کاهش میزان پیشرفت بیماری وجود دارند. نوع دارو هایی که پزشک شما تجویز خواهد کرد، به شدت آرتروز شما و همچنین نوع پاسخ بدن شما به این دارو ها بستگی دارد.

این دارو ها عبارت اند از :

• دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs – از جمله آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن)
• کورتیکو استروئید ها (در انواع خوراکی و تزریقی)
• مهار کننده های COX – 2 (سلکوکسیب)
• دارو های ضد روماتوئید تغییر دهنده ی روند بیماری (DMARDs) از جمله هیدروکسی کلروکین، متوترکسات، سولفاسالازین و لفلونومید.

بهبودی در علائم، نیازمند یک دوره ی درمانی 4 تا 6 هفته ای با متو ترکسات می باشد. بهبودی بیماری همچنین نیازمند یک دوره ی 1 تا 2 ماهه ی مصرف سولفا سالازین و یا 2 تا 3 ماه مصرف هیدروکسی کلروکین می باشد.

• عوامل بیولوژیکی از جمله اینفیلیکسی ماب، اتانرسپت، آدالیمو ماب، سرتولیزو ماب، گولیمو ماب، توسیلیزو ماب، ریتوکسی ماب، آباتاسپپت، آناکینرا و توفاسیتینیب

سرعت عمل این عوامل بیولوژیکی بالاست و برای برخی از آن ها 2 هفته زمان برای ظاهر شدن اثرات کافی بوده و برای برخی دیگر 4 تا 6 هفته زمان نیاز است. این عوامل بیولوژیکی ممکن است به تنهایی استفاده شده و یا به صورت ترکیبی با دیگر دارو های DMARDs استفاده شوند. این دارو های معمولا برای بیمارانی استفاده می شوند که به دارو های DMARDs پاسخ مناسب و کافی نشان نداده و یا استفاده از این دارو ها بر روی آن ها مجاز نیست.

زمانی که دارویی برای شما تجویز می شود، مهم است که به صورت مرتب به پزشک خود مراجعه کنید تا او بتواند هر گونه عوارض جانبی به وجود آمده را در اسرع وقت تشخیص دهد.

با وجود این که هنوز درمان قطعی برای آرتروز روماتوئید پیدا نشده است، ولی می توان به کمک روش های متعددی درد و التهاب ناشی از آن را کاهش داده و تا حد زیادی جلوی پیشرفت بیماری را گرفت. تشخیص به موقع و درمان مناسب از اهمیت بالایی در این زمینه برخوردارند.

تغذیه و درمان های غذایی

در افراد چاق و دارای اضافه وزن، به منظور کاهش فشار وارد شده به مفاصل دچار التهاب، کاهش وزن توصیه می شود.

افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی دارای شانس بالا تری برای ابتلا به عارضه های رگ کرونر قلبی می باشند. کلسترول بالای خون نیز یکی دیگر از عوامل دخیل در بیماری های رگ کرونر است که می توان با تغییر در رژیم غذایی آن را اصلاح کرد. متخصص تغذیه می تواند به شما بگوید که چه غذایی هایی را مصرف کرده و از چه غذا هایی دوری کنید تا به سطح مطلوب کلسترول خون برسید.

تغییرات رژیم غذایی یک راه درمان برای روماتیسم مفصلی می باشند. اگر چه تا کنون رژیم غذایی که بتواند روماتیسم مفصلی را درمان کند طراحی نشده است، ولی با ایجاد تغییر در رژیم غذایی می توان تا حدودی علائم ناشی از این بیماری را کاهش داد.

عمل جراحی

زمانی که آسیب وارد شده به استخوان ها در اثر آرتروز بسیار زیاد شده و یا کنترل درد به کمک دارو ها امکان پذیر نیست، جراحی یک گزینه برای باز گردانی عملکرد به یک مفصل آسیب دیده می باشد.

تمرین و ورزش

درد و گرفتگی ناشی از روماتیسم مفصلی، معمولا افراد را بی تحرک و غیر فعال می کنند. در این صورت و با ادامه ی بی تحرکی، فرد تحرک مفاصل و قدرت عضلات خود را از دست داده و دچار گرفتگی می شود که این امر در آینده باعث کاهش پایداری مفصل و فرسودگی بیشتر آن خواهد شد.

انجام منظم تمرینات به کمک فیزیوتراپیست و یا متخصص کار درمانی، می تواند از ایجاد این آثار جلوگیری کرده و آن ها را تا حد امکان کاهش دهد. انواع تمریناتی که مفید بودن آن ها در این زمینه به اثبات رسیده است عبارت اند از تمرینات دامنه ی حرکتی به منظور حفظ تحرک مفاصل، تمرینات تقویتی و تمرینات استقامت (قدم زدن، شنا کردن و دوچرخه سواری)

علل ایجاد بیماری روماتیسم مفصلی

تفاوت روماتیسم مفصلی و آرتروز مفاصل: روماتیسم مفصلی یک مشکل خود ایمن در بدن است، زمانی که سیستم ایمنی بدن افراد شروع به حمله به بافت سینوویال مفاصل (لایه‌ای غشایی که دورتادور مفصل را پوشانده و تولید مایع داخل فضای کپسول مفصل را به عهده دارد) می‌کند، نتیجه‌ی این التهاب ضخیم شدن غشا سینوویال است که درنهایت باعث تخریب غضروف و بافت استخوانی داخل کپسول مفاصل خواهد شد.
تاندون‌ها و لیگامنت‌های اطراف مفصل درگیر که استخوان‌ها را در کنار هم و آن‌ها را در کنار عضلات قرار داده‌اند، بیش‌ازحد شل و یا سفت شده و به‌تدریج سبب از دست رفتن شکل ظاهری مفصل و توازن آن خواهد شد.
علت اصلی شروع این روند تخریبی هنوز مشخص نیست. بااین‌حال مؤلفه‌ی ژنتیک مطرح است. دقیقاً خود ژن‌ها شروع‌کننده‌ی بیماری نیستند اما آن‌ها می‌توانند شمارا به‌شدت در معرض فاکتورهای محیطی و اکتسابی مانند عفونت‌های خاص باکتریایی و ویروسی قرار داده که می‌تواند شروع‌کننده‌ی بیماری باشد.

فاکتورهای خطرزا روماتیسم مفصلی

فاکتورهایی که خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی را افزایش می‌دهد:

• جنسیت: در زن‌ها بیشتر از مردها شایع است.
• سن: در همه‌ی سنین ایجاد می‌شود اما در میان‌سالی شایع‌تر است.
• مصرف دخانیات: مصرف سیگار به‌طور مشخص خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی را افرایش می‌دهد، منحصراً اگر استعداد ژنتیکی پیشرفت بیماری را داشته باشید.
• قرارگیری در معرض فاکتورهای خطرزای محیطی: آسبستوز یا سیلیکل می‌تواند احتمال پیشرفت بیماری روماتیسم را بیشتر کند.
• چاقی: افراد (مخصوصاً خانم‌های دارای اضافه‌وزن و چاقی 55 سال و جوان‌تر) کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند.

عوارض روماتیسم مفصلی

روماتیسم مفصلی خطر ابتلا به موارد زیر را بیشتر خواهد کرد:

• پوکی استخوان: روماتیسم مفصلی به‌خودی‌خود و استفاده‌ی طولانی‌مدت از برخی داروهای کنترل‌کننده‌ی بیماری، می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را بیشتر و احتمال بروز شکستگی‌ها را بالا ببرد.
• ندول‌های روماتیسمی: این برآمدگی‌های سفت بافتی، معمولاً اطراف نقاط تحت‌فشار مانند آرنج تشکیل می‌شود؛ بااین‌حال آن‌ها را می‌توان حتی در ریه‌ها یافت.
• خشکی دهان و چشم‌ها: افزایش اختلال خشکی دهان و کاهش رطوبت چشم‌ها در افراد مبتلابه روماتیسم بیشتر دیده می‌شود.
• عفونت‌ها: مصرف داروهای کنترل‌کننده‌ی روماتیسم که معمولاً سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی هستند، احتمال ابتلا به انواع عفونت‌ها را در فرد بالا می‌برد.
• توزیع چربی نامتناسب: برهم خوردن توازن توده‌های چربی در بدن بیماران مخصوصاً آن دسته‌ای که اضافه‌وزن ندارند دیده می‌شود.
• سندرم تونل کارپ: اگر روماتیسم مفصل مچ دست را درگیر کرده باشد، التهاب حاصله باعث تنگ شدن کانال کارپال که روی عصب اصلی دستان قرارگرفته می‌شود و افزایش فشار روی عصب علائم اختلال کارپال تونل را نمایان می‌سازد.
• مشکلات قلبی: افزایش تشکیل لخته در عروق و همچنین التهاب غشای بیرونی قلب (روماتیسم قلبی) شایع است.
• مشکلات ریوی: التهابات ریوی و کوتاه شدن نفس بیمار روماتیسمی ازجمله عوارض شایع است.
• لنفوما: افزایش ریسک خطر ابتلا به انواع سرطان‌های خونی که سیستم لنف را درگیر می‌کند شایع است.