میگرن (migraine) عموماً دردهای کوبنده و ضربانی ایجاد می‌کند. این دردها معمولاً در یک‌طرف سر اتفاق می‌افتد اغلب همراه با تهوع، استفراغ و حساسیت شدید به نور و صدا است. حملات میگرن سردردهایی برای چند ساعت تا چند روز ایجاد می‌کنند و شدت آن می‌تواند ناتوان‌کننده باشد.
یکی از نشانه‌های خطرناک آن avra (آئورا) که می‌تواند قبل از شروع سردرد و یا همراه با آن ایجاد شود. این نشانه‌ها همراه با دیدن تشعشع‌های نور، نقاط کور و یا احساس گزگز در یک‌طرف صورت، دست یا پا باشد. در مورد درمان میگرن و پیشگیری از آن می‌توان با مصرف داروها، خوددرمانی‌ها و تغییرات سبک زندگی کمک‌کننده باشد.
علائم ابتلا به میگرن
میگرن اغلب در سنین کودکی، نوجوانی یا اوایل جوانی شروع میشود. میگرن معمولاً 4 مرحله دارد:
- علائم اولیه
- آئورا
- سردرد
- علائم ثانویه (علائم پس از درد)
مراحل بیماری میگرن
- علائم اولیه: 1 یا 2 روز قبل از شروع میگرن، احتمال متوجه تغییرات مبهم و ظریفی می‌شوید که زنگ خطری است برای شروع یک حمله‌ی میگرنی! این تغییرات شامل:
- یبوست
- تغییرات خلق (از فاز افسرده تا شادی مفرط)
- تمایل به پرخوری
- احساس سفتی در گردن
- تشنگی زیاد و افزایش میزان برون ده ادراری
- خمیازه‌های مکرر
آئورا در میگرن
آئورا ممکن است قبل و یا در طی حملات میگرن مشاهده شود. اغلب افراد میگرن را بدون آئورا تجربه می‌کنند. آئوراها، علائم سیستم عصبی بدن هستند. اغلب اختلالات بینایی، شامل دیدن فلاش‌های شبیه برق فلاش‌های دوربین عکاسی و یا دید موج‌دار و یا دید زیگزاگی.
در مواقعی آئورا می‌تواند حساسیت در لمس (اختلال بخش حسی)، اختلال در حرکت، اختلال در صحبت کردن باشد. در عضلات احساس ضعف می‌کند و یا اینکه احساس مورمور شدن و یا حس می‌کند کسی پوست او را لمس می‌کند. هرکدام از علائم توضیح داده‌شده در آئورا معمولاً رفته‌رفته شروع میشود و چندین دقیقه طول می‌کشد تا آغاز شود و بین 20 الی 60 دقیقه به طول می‌انجامد.
مثال‌هایی از انواع میگرن همراه با علامت آئورا:
- آثار بینایی: اختلال در درک شکل اشیاء، دیدن نقاط نورانی و براق یا فلش زدن نور در مقابل چشمان فرد
- از دست دادن بینایی به‌طور موقت
- احساس سوزن سوزن شدن در دست و پا
- احساس ضعف یا بی‌حالی در صورت و یا یک‌طرف بدن
- اختلال در صحبت کردن (صحبت کردن نامفهوم و سخت میشود)
- توهمات شنیداری (صداها و یا شنیدن موسیقی خاص)
- حرکات غیرقابل‌کنترل در اندام‌ها (تکان دادن دست و پا خارج از کنترل فرد)
گاهی میگرن همراه با آئورا سبب بروز کرختی در اندام‌ها میشود (بی‌حسی و فلجی یک نقطه‌ی بدن)
حملات میگرنی
حملات: مرحله‌ی سوم خود مرحله‌ی میگرن است. یک حمله‌ی میگرنی بین 4 تا 72 ساعت ممکن است طول بکشد. فرکانس درد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. ممکن است که خیلی به‌ندرت ایجاد شود و یا در یک ماه چندین بار حملات میگرن را تجربه کند.
علامت‌های حملات میگرنی:
- درد در یک یا دو طرف سر
- دردهای کوبنده و ضربانی
- حساسیت به نور، صدا در برخی از مواقع حساسیت به بو و حتی لمس
- تهوع و استفراغ
- تاری دید
- احساس گیجی و در برخی از موارد همراه با غش کردن.
علائم ثانویه: فاز نهایی، بعد از حملات میگرن اتفاق می‌افتد. به‌تدریج حس می‌کنید که رهایی از درد نزدیک است و احساس خستگی در آن رایج است. درحالی‌که برخی از بیماران احساس خوشایند و خشنودی را تجربه می‌کنند. این فاز برای 24 ساعت طول می‌کشد. همچنین احتمال وجود این علائم هست:
- گیجی
- پایین بودن خلق
- سرگیجه ضعف و بی‌حالی
- حساسیت به نور و صدا
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
میگرن‌ها معمولاً بدون علت مشخص و بدون درمان مشخص هستند اما اگر به‌طور مرتب دچار حملات میگرن می‌شوید، الگوریتم این حملات را یادداشت گرده و به پزشک مراجعه کنید. سابقه‌ی وجود سردردهای مکرر می‌تواند از علل توصیه‌ی ما برای مراجعه به پزشک باشد.
کدام سردردها اورژانسی محسوب می‌شوند؟
- سردرد شدید و ناگهانی مانند رعد
- سردرد همراه با تب، سفتی گردن، تغییرات سطح هوشیاری، دوبینی، ضعف و بی‌حالی و یا اشکال در صحبت کردن
- سردردها بعد از ضربه سر اصابت شی با سر
- سردردهای مزمنی که با سرفه کردن، تقلا کردن، زور زدن و یا حرکات ناگهانی تشدید میشود
- در افراد بالای 50 سال سردردهای جدید
علل ابتلا به میگرن
- در ایجاد میگرن ژنتیک نقش مهمی را ایفا می‌کند. میگرن همچنین می‌تواند با ایجاد تغییرات در ساقه‌ی مغز و ارتباط آن با عصب شماره‌ی 3 مغزی که مسیر بزرگی برای عبور درد، ایمِپالس‌های درد است ایجاد شود.
- به هم خوردن تعادل در میزان مواد شیمایی مغزی مانند سروتونین که در تنظیم میزان درد نقش دارد هم یکی از علل شروع میگرن است. تحقیقات هنوز در مورد نقش سروتونین در میگرن ادامه دارد.
- یکی از تئوری‌ها این است که به دلیل افت میزان سروتونین مغزی باعث تولید و ترشح موادی به نام نوروپپتید از عصب شماره 3 مغزی میشود که این مواد به سمت پرده مننژ (خارجی‌ترین پرده مغز) حرکت کرده و در آنجا تجمع می‌یابد درنتیجه میگرن ایجاد میشود.
- یکی دیگر از واسطه‌های شیمایی مغز که احتمالاً در بروز میگرن نقش دارد CGRP (calcitonin-gene-related-peptide)
تحریک‌کننده‌های میگرن
- تغییرات هورمونی در خانم‌ها: به نظر می‌آید که نوسانات هورمون استروژن در بانوان سبب ایجاد انواع سردرد در خانم‌ها میشود. خانم‌ها با سابقه‌ی وجود میگرن، سردردهای شدیدی را بلافاصله قبل یا در طی دوره‌ی عادت ماهیانه خود گزارش می‌کنند. (درزمانی که افت شدید استروژن داشته باشند). از سایر موقعیت‌هایی که باعث تغییر در هورمون استروژن میشود، دوران بارداری یا یائسگی است که افزایش مختصری در میگرن خواهند داشت.
- غذاها: پنیرهای قدیمی، غذاهای ر نمک و غذاهای فرآوری شده می‌تواند محرک شروع میگرن باشد، حذف کردن یک وعده غذایی و یا سرعت غذا خوردن هم می‌تواند از علل شروع میگرن باشد.
- افزودنی‌های خوراکی: شیرین‌کننده‌های غیرطبیعی مانند آسپارتام و افزودنی دیگری به نام (MSG) مونوسدیم گلوتامات یافت شده در بسیاری از غذاها از محرکات میگرن محسوب میشود.
- نوشیدنی‌ها: الکل، مخصوصاً شراب و نوشیدنی‌هایی که کافئین بالایی دارند.
- استرس: استرس‌های محل کار یا خانه
- تحریکات حسی: تشعشع خورشید و یا درخشش چراغ‌های روشنایی مانند صداهای بلند می‌توانند میگرن را تحریک کنند.
- بوهای تندوتیز مانند عطر و اسپری، بوی تینر و رنگ ساختمانی و قرارگیری در معرض دود سیگار می‌تواند تحریک‌کننده‌ی شروع حملات میگرنی باشد.
- تغییر الگوی خواب و بیداری، بی‌خوابی و یا خوابیدن زیاد می‌تواند از علل شروع باشد. jetlag(بر هم خوردن ساعت فیزیولوژیک بدن در اثر پرواز از شرق به غرب و بلعکس ) و میگرن رابطه‌ی مستقیمی دارند و نمونه‌ی واضحی از بر هم خوردن ساعات خواب و بیداری در فرد است.
- فاکتورهای فیزیکی: تقلای شدید فیزیکی مانند فعالیت‌های جنسی می‌تواند شروع‌کننده‌ی حملات میگرنی باشد.
- تغییرات محیطی: تغییرات آب و هوایی و یا تغییرات در فشار هوای جو می‌تواند میگرن را برانگیخته کند.
- داروهای خوراکی ضدبارداری و گشادکننده‌های عروق مانند نیتروگلیسیرین تشدیدکننده‌ی علائم میگرن خواهد بود.
فاکتورهای خطرزا:
- سابقه‌ی فامیلی: اگر یکی از افراد خانواده دچار میگرن باشد، احتمال مبتلا شدن شما بیشتر است.
- سن: شروع میگرن معمولاً در سنین کم و نوجوانی است و در 30 سالگی به اوج خود می‌رسد.
- در این دهه (دهه 30) به‌تدریج از شدت و دفعات آن کاسته میشود.
- جنسیت: خانم‌ها 3 برابر بیشتر از آقایان دچار میگرن میشود. در دوران کودکی در بین پسرها بیشتر شایع است. در دوران بلوغ و بعدازآن بیشتر دخترها را بیشتر گرفتار می‌کند.
- تغییرات هورمونی: در شروع و یا قبل از عادت ماهانه در بانوان تشدید میشود. در دوران بارداری و یا یائسگی هم دیده میشود. به‌طورمعمول بعد از یائسگی میگرن رو به بهبودی می‌رود.
اثرات و عوارض روش‌های درمان دردهای میگرنی
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن، ادویل و … در صورت استفاده در درازمدت ممکن است دردها و کرامپ‌های شکمی و یا خونریزی معده را به همراه داشته باشد.
- سردردهایی که در اثر استفاده بیش‌ازحد از داروها ایجاد شود.
- دریافت داروهای مسکن بدون نیاز بهِ نسخه و یا استفاده از نسخه‌ی دارویی پزشک بیش از 10 روز متوالی در ماه و برای مدت 3 ماه می‌تواند سردردهایی به دنبال داشته باشد که در اثر سوءمصرف این داروها با دوز زیاد است. داروهایی که دارای کافئین، آسپرین و یا استامینوفن است از این قبیل هستند.
سندروم سروتونین:
این سندروم یک سندروم نادر و تهدیدکننده‌ی حیات است که در اثر تجمع بیش‌ازحد سروتین در خون ایجاد میشود. در درمان بیماری میگرن از برخی داروهای مهارکننده‌ی انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و دسته‌ی دارویی مهارکننده‌های بازجذب نواپی نفرین و سروتونین (SNRIs) مانند دلوکستین استفاده می‌شوند که می‌تواند به‌صورت خیلی نادر شروع‌کننده‌ی سندروم سروتونین باشد.
علائم این سندروم شامل: تغییرات شناختی (عدم‌تشخیص زمان، مکان، فرد) تغییرات رفتاری و همچنین تغییر در کنترل عضلات (پرش‌های عضلانی ناخواسته) هستند. داروهای تجویزشده شامل تریپتان، سوماتریپتان، zoloft، فلوکستین، دلوکستین و ونلافاکسین هستند.
عوارض تشدید شونده‌ی میگرن:
- میگرن مزمن: اگر میگرن شما هرماه 15 روز و یا بیشتر و به‌صورت 3 ماه متوالی تکرار شود دچار میگرن مزمن شده‌اید.
- میگرن‌های وضعیتی: افراد با این نوع از حملات میگرنی که شاید بیش از 3 روز طول بکشد.
- علائم آئورا مقاوم به بهبودی بدون وجود خونریزی و یا حمله‌ی سکته
معمولاً پس از پایان میگرن علائم آئورا که پیش‌تر توضیح داده شد نیز ناپدید می‌شوند اما گاهی به دلیل عوارض میگرن، علائمی که شبیه به سکته مغزی را دارد به مدت 1 هفته باقی می‌ماند. درحالی‌که شواهدی دال بر وجود خونریزی و یا سکته‌ی مغزی دیده نمی‌شود.
خونریزی‌های مغزی به دنبال حملات میگرنی: حملات آئورا که پیش‌تر توضیح داده شد نهایتاً تا 60 دقیقه به طول می‌انجامد. اگر بیش از 1 ساعت طول بکشد نشان‌دهنده‌ی عدم خون‌رسانی به بخشی از بافت مغزی (سکته و آسیب و مرگ سلولی است که نیاز به مداخله‌ی سریع پزشکی و تصویربرداری‌های مخصوص جهت تشخیص عارضه دارد.)
پیشگیری از میگرن:
داشتن برنامه‌ی روتین مرتب روزانه مانند الگوی مرتب خواب و استراحت، برنامه‌ی دقیق غذایی و زمان دقیق آن در طول شبانه‌روز، انجام تمرینات مرتب ورزشی روزانه (تمرینات هوازی) مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری، در مورد خانم‌ها محدود کردن استفاده از داروهایی که دارای استروژن هستند مانند داروهای ضدبارداری و جایگزین کردن روش‌های جلوگیری دیگر می‌توانند احتمال بروز حملات میگرن را کاهش دهد.
