در این مطلب از کلینیک اذرگان به برسی جراحی تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی) و مراقبت ها و الزامات آن پرداخته ایم.

مفصل زانو

زانو بزرگترین مفصل بدن میباشد . مفصل زانو  از سه استخوان در کنار هم تشکیل شده است . که قسمت پایین آن استخوان ران بوده ، قسمت بالایی آن استخوان ساق پا و استخوان کشکک می باشد . غضروفی که در بین آن ها قرار گرفته است باعث می شود که استخوان ها به راحتی حرکت کند.

جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی

عوامل زیادی وجود دارد که زانو دچار آسیب شود این آسیب های منجر به ساییدگی در غضروف می شوند . این ساییدگی در غضروف ها عموما باعث آرتروز زانو و یا موجب التهاب مزمن در مفصل می شوند .

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی (Arthroplasty)، عمل تعویض مفصل زانو است که طی آن مفصل آسیب دیده بیمار بطور کامل جایگزین می گردد. یکی از رایج ترین عللی که باعث می شود که بیماران برای تعویض مفصل زانو اقدام کنند ، درد شدید زانو به صورت مزمن و غیر مزمن، ناشی از آسیب ، تصادف ،بیماری های مزمن و یا ساییدگی مفصل زانو است ، که این درد شدید خود به عوامل زیادی مانند محل درد زانو که ممکن است پشت زانو ، زیر زانو، کشکک یا … یا سن افراد بستگی دارد ، زیرا ساییدگی زانو معمولا با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد.
معمولا درمان را به صورت غیر جراحی طی جلساتی پیش میگرند و در صورت بدون نتیجه ماندن، این عمل جراحی زمانی انجام می‌شود که ناراحتی های ناشی از استرس و آرتریت مفصلی زانو با درمان غیر جراحی نمی تواند کنترل شود و به شدت کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌کند.

در مورد عملرکرد این مفاصل مصنوعی، عملکرد این مفاصل مصنوعی ، طبیعی بوده و به طور معمول بسته به شرایط و نحوه استفاده ،طول عمر بالایی دارند . ولی اگر مفصل در طول زندگی فرد دچار اضافه بار بیش از حد ناشی از اضافه وزن ، تمرین شدید فیزیکی و غیره شود دچار شکستگی ، دررفتگی یا جداشدگی می شود.

در اثر بروز این مشکل، بیمار در هنگام حرکت دچار مشکل می گردد . این مشکل گاهی به قدری دشوار می باشد که بیمار نمی تواند زانوی خود را حرکت دهد . بنابراین برای درمان این مشکل نیاز به تعویض مفصل زانو می باشد . البته قبل از انجام جراحی روش های غیر جراحی برای بیمار انجام می شود .

هدف از جراحی تعویض مفصل زانو چیست

در مواقعی که به علت آسیب های زانو این مفصل تخریب شده است، دردهای شدیدی در آن ایجاد میشود که ممکن است فرد را حتی از فعالیت های ساده روزمره مانند راه رفتن دور کند. درد حتی ممکن است در هنگام نشستن و خوابیدن هم وجود داشته باشد.این درد میتواند به صورت مزمن باشد.

اگر استفاده از دارو، تغییر سطح فعالیت های روزمره زندگی و استفاده از عصا هم نتواند کمکی به کاهش مشکلات بیمار بکند معمولاً آخرین اقدام تعویض مفصل زانو است. تعویض سطوح مفصلی میتواند مشکل درد زانو و تغییر شکل آنرا حل کند و بیمار را به فعالیت های روزمره برگرداند.

امروزه عمل های تعویض مفصل زانو به صورت تخصصی انجام میگیرد و زندگی را برای بیماران به حالت عادی باز میگرداند. مهمترین هدف تعویض مفصل زانو از بین بردن دردی است که در زانو براثر ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصلی ایجاد شده است.

بدست آوردن دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل های ایجاد شده در زانو از دیگر علل بکار گیری مفصل مصنوعی زانو است.

عمل جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام میشود

در عمل تعویض مفصل زانو قسمتی از استخوان و غضروف پایین ترین بخش استخوان ران و بالاترین بخش استخوان ساق و قسمت پشتی استخوان کشکک خارج شده و به جای آنها مفصل مصنوعی که قسمت هایی از آن فلز و قسمتی دیگر نوعی پلاستیک بسیار مقاوم است.

منیسک و بعضی لیگامان های زانو نیز خارج میشوند. اتصال بخش های فلزی مفصل مصنوعی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک معمولا با استفاده از ماده ای به نام سیمان استخوانی انجام میشود. البته مفاصل مصنوعی زانو از نوع بدون سیمان هم وجود دارند.

برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح ابتدا یک شکاف پوستی در جلو مفصل زانو ایجاد کرده و پس از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را به کنار میزند تا استخوان های ران و درشت نی مشخص شوند.

وی ابتدا با استفاده از اره های برقی مخصوص برش هایی را در انتهای پایینی استخوان ران ایجاد میکند. با این برش ها غضروف مفصلی در این ناحیه کاملا برداشته شده و انتهای پایینی استخوان ران آماده پذیرش مفصل مصنوعی میشود. جراح سپس یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به این ناحیه برش داده شده میچسباند.

در قسمت بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی هم همین مراحل تکرار میشود. یعنی برشی در بالای این استخوان داده شده و سپس یک قطعه فلزی با استفاده از سیمان استخوانی در بالای استخوان درشت نی چسبانده میشود.   در مرحله آخر یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن مقاوم در بین این دو قطعه فلزی قرار میگیرد.

در بعضی موارد سطح پشتی استخوان کشکک هم برش داده شده و یک قطعه پلاستیکی به آن ناحیه چسبانده میشود. مشاهده میشود که با استفاده از عمل جراحی تعویض مفصل زانو سعی میشود تا سطوحی که بر روی هم حرکت میکنند تعویض شده و با قسمت های مصنوعی و مقاوم تعویض گردند.

بر خلاف مفاصل مصنوعی ران که امروزه اکثرا از نوع بدون سیمان آنها استفاده میشود اکثر مفاصل مصنوعی زانو را امروزه با سیمان به استخوان میچسبانند.

نتایج جراحی تعویض مفصل زانو

برسی عوارض و فواید این عمل برای بیمار بسیار مهم است و طبق گفته پزشکان انجام دادن این عمل جراحی بر اساس شرایط بیمار پیشنهاد شده و نیازمند برسی میباشد.

بیش از 90 درصد افراد بعد از تعویض مفصل زانو دردشان بطور محسوسی كاهش پیدا كرده و بهتر میتوانند فعالیت های روزمره را انجام دهند. البته این عمل جراحی هیچوقت نمیتواند زانوی شما را كاملاً مثل یك زانوی سالم كند. بعد از جراحی میتوانید فعالیت هایی هایی مثل راه رفتن، شنا، دوچرخه سواری، رانندگی، بالا رفتن از پله یا سربالایی را انجام دهید.

فعالیت هایی مثل راه رفتن تند، بالا رفتن از تپه و كوه، اسكی، تنیس، بلند كردن اشیاء با وزن بیش از 25 كیلوگرم برای مفصل مصنوعی زیاد مناسب نیستند و فعالیت هایی مانند دویدن، جهیدن و ورزش های ضربه ای برای مفصل مصنوعی بسیار خطرناك هستند.

چه بیماری هایی منجر به تعویض مفصل زانو میشوند

علت اصلی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو درد و خشکی این مفصل است. شایعترین بیماری هایی که موجب درد و خشکی مفصل زانو شده و بدنبال ابتلا به آنها بیمار نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پیدا میکند عبارتند از

اقدامات قبل از جراحی تعویض مفصل زانو

یکی از بیمارانی که تحت جراحی سرپایی تعویض مفصل زانو قرار گرفته می گوید: قبل از انجام جراحی مثل بقیه جراحی ها به من یکسری دستورالعمل هایی داده شد؛ مثلا برای موقع بازگشت به منزل بعد از جراحی خود واکر و یا عصا را آماده کنم. همچنین قبل از جراحی به یک پرستار جراحی، متخصص بیهوشی و ارتوپد مراجعه کردم. جلسات زیادی نیز برای من برگزار شد و لیستی از چیزهایی که باید در خانه آماده کنم نیز به من داده شد.

اقدامات پس جراحی تعویض مفصل زانو

بیماران معمولاً پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو به طور متوسط سه تا پنج روز در بیمارستان بستری می‌شوند. خوشبختانه اکثر قریب به اتفاق بیماران پس از این عمل و سپری شدن یک ماه یا بیشتر با بهبود چشمگیری مواجه می‌شوند. درد ناشی از مفصل آسیب دیده با توجه به ترمیم شدن سطح لغزنده جدید در عمل جراحی دیگر بیمار را آزار نمی‌دهد.

بیماران می‌توانند فردای روز جراحی تعویض مفصل زانو بایستند و مفصل را حرکت دهند. بیمار در ابتدا باید برای راه رفتن از میله‌های موازی بگیرد و سپس تا زمانی از وسایل کمکی راه رفتن مانند چوب زیر بغل، واکر یا عصا استفاده کند که زانو بتواند تمام وزن بدن را تحمل کند. اکثر بیماران پس از شش هفته به راحتی و با حداقل کمک راه می‌روند. بیمار پس از بازیابی قدرت عضله به کمک فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو می‌تواند اکثر فعالیت‌ها، به جز دویدن و پریدن، را با بهره‌گیری از مفصل جدید انجام دهد و از زندگی پویای خود لذت ببرد.

چه زمانی نیاز به تعویض مفصل زانو هست؟

دلایل مختلفی وجود دارد که پزشک ممکن است جراحی تعویض زانو را توصیه کند.

افرادی که احتیاج به تعویض کامل زانو دارند اغلب دارای موارد زیر هستند:

• خمیدگی زانو در اثر آرتروز شدید
• ناهنجاری زانو (خمیدگی در زانو یا خارج از زانو)
• عدم بهبود التهاب و تورم مزمن زانو با استراحت یا داروها
• درد زانو متوسط ​​یا شدید هنگام استراحت، چه روز و چه شب
• درد شدید و یا سفتی زانو که فعالیت های روزمره را محدود می کند.
• عدم بهبود قابل ملاحظه با سایر روش های درمانی مانند فیزیوتراپی یا سایر جراحی ها

فیزیو تراپی پس از تعویض مفصل زانو

کاهش درد و التهاب زانو
• به حالت طبیعی برگرداندن دامنه حرکتی مفصل زانو
• تقویت عضله‌های زانو: عضله‌های همسترینگ و چهارسر، به ویژه عضله پهن مایل داخلی یا VMO
• تقویت پایین تنه: عضله‌های لگن و ساق پا
• بهبود نظم و هم‌ترازی کاسه زانو یا پاتلوفمورال
• به حالت طبیعی برگرداندن طول عضله‌ها
• افزایش تعادل، چالاکی و گیرایی عضلانی
• بهبود تکنیک و عملکرد در فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پلکان، خم شدن و سر پا نشستن
• به حداقل رساندن احتمال آسیب دیدگی مجدد
برنامه درمانی فیزیوتراپی از موارد زیر تشکیل می‌شود:
• ماساژ بافت نرم
• برق درمانی
• استفاده از ساپورت‌ها و زانوبندهای مخصوص
• متحرک‌سازی مفصل
• سوزن زدن خشک
• آب درمانی
• گرما یا سرما درمانی
• انجام تمرین‌های مرحله بندی شده به منظور افزایش تعادل، انعطاف‌پذیری و قدرت، به ویژه در مورد عضله چهارسر
• آموزش روش صحیح انجام فعالیت‌ها
• اصلاح زیست مکانیکی
• اولتراسوند
• مغناطیس درمانی
• لیزر

توانبخشی پس از تعویض مفصل زانو

بیمار پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو باید هفته‌های متعدد برنامه فیزیوتراپی و یا توانبخشی  را دنبال کند تا زانو به تدریج عملکرد طبیعی خود را تا حد امکان بازیابد. فیزیوتراپی یکی از مؤلفه‌های اصلی دوران بهبود پس از عمل تعویض زانو محسوب می‌شود و نقش مهمی را در تعیین و حفظ نتایج جراحی ایفاء می‌کند. در ادامه شماری از تمرین‌های متداول توضیح داده می‌شود، اما جراح و متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی منحصر به فردی را متناسب با نیازهای بیمار به وی ارائه می‌کنند. پیگیری این برنامه برای بهبود کلی بیمار بسیار مفید است، چرا که از تشکیل لخته‌های خون جلوگیری می‌کند، گردش خون را افزایش می‌دهد، انعطاف‌پذیری و حرکت زانو را بهبود می‌بخشد و عضله‌ها را تقویت می‌کند. اگرچه بیماران گاهی در ابتدا احساس ناراحتی می‌کنند، اما انجام حرکت‌ها به مرور زمان آسان‌تر می‌شود و بیمار سریع‌تر می‌تواند فعالیت روزمرّه خود را ازسربگیرد.